Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

Aziz o’quvchim! Bu kitobchani qariyb qirq yil yozdim. Bular mening Kuzatuvlarim.

O’ylarim… bir qadar armonli, bir qadar istehzoli, bir qadar tabassumli. Xulosalarim...

aslida, ularning har birini alohida asar qilsa ham bo’lardi-ku... mayli... Men bularni uzoq

o’ylab yozganman. Iltimos, Siz ham kitobni shoshilmasdan, o’ylab o’qisangiz...

O'tkir Hoshimov

DAFTAR HOSHIYASIDAGI BITIKLAR

O'YLAR

Tabiat. Jamiyat. Inson.

“Tabiat gultoji”

Kiyik och qolmaslik uchun ko’kat yeydi. Amma bir-birini o’ldirmaydi. Sher och qolmaslik

uchun kiyikni yeydi. Ammo bir-birini o’ldirmaydi. Odam ko’katni ham yeydi. Kiyikni ham

yeydi. Ko’ngil hushi uchun sherni ham o’ldiradi… Keyin.. urush qilib, bir-birining boshini

yeydi…

Darvinga e’tiroz

Darvin ta’limoti noto’g’ri. Odam maymundan emas, maymun odamdan tarqagan. Oyog’i

yerdan uzilmaganlar odam bo’lib qolgan. Oyog’I yerdan uzilganlar esa maymun bo’lib

daraxtga chiqib ketgan… Bu jarayon hamon davom etmoqda…

Eng aqlli jonivor

Dunyoda eng aqlli jonivor-baliq! Birinchidan, soqov. Ikkinchidan, muttasil dumini

likillatadi!

Haqiqat

Shu qadar shirinki, totib ko’rging keladi. Shu qadar achchiqki, tilingni kuydiradi!

Qaldirg’och

E’tibor berganmisiz: qaldirg’ochlar fayzsiz, noahil xonadonga hech qachon in qurmaydi.

Goho qaldirg’och odamdan aqlliroqmikin, deb o’ylab qolaman.

Atlantika okeani ustida

Tepada bir ummon, pastda bir ummon, Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  2

Ikki dengiz aro kechar lahzalar.

Xayolga tolaman: men o’zi kimman?

Ojiz va notavon zarra… alhazar!

Oshkoralik

Oshkoralik shunday daraxtki, uning mevasini eng avval chinqiroq maymunlar yeydi.

Xavfli odam

Yaxshigayam, yomongayam birdek yaxshi ko’rinishga urinadigan odam eng xavfli

odamdir!

Inson va shayton

Ba’zilarga hayron qolasiz. Qilg’ilikni qilib qo’yadi-da, “bilmay qoldim, shayton

yo’ldanurdi”, deydi... To’g’ri, odamzot qonida shayton vasvasasi aylanib yurishi-bor gap.

Ammo.. Shunaqangi erkaklar borki, qirqta urg’ochi shaytonni bolalatib tashlaydi.

Shunaqangi ayollar borki, qirqta erkak shaytonni aliment to’laydigan qilib qo’yadi...

Hamma aybni shayton sho’rlikka to’nkayvermang!

Ayol qalbi

Ayol qalbi teskari magnitga o’xshaydi: yaqinlashsang-uzoqlashadi, uzoqlashsangyaqinlashadi.

Hushyor bo’ling

Ayol sizni juda qattiq sevsa, hushyor bo’ling. Otashin muhabbat-rashkka, rashk-

shubhaga, shubha-xudbinlikka, xudbinlik-dushmanlikka aylanishi mumkin.

Go’dak isi

Ayol go’dak isini birinchi farzandi tug’ilganidayoq his etadi. Erkak esa go’dak isi

nimaligini nevarali bo’lganidan keyin anglaydi!... Biz-erkaklar doim kechikib yuramiz…

Otalar va bolalar

U oddiy odam edi. Hammolchilik qilardi. To’rt qiz, uch o’g’ilni oyoqqa turg’azdi.

O’g’illarini uylantirdi. Qizlarini chiqardi. Hammasini uyli-joyli qildi.

Ko’z yumayotganida “hammalaringdan mingdan-ming roziman”, dedi...

Qarashsa, kafanligi yo’q ekan…

Gumroh bandalar

Odamlarga hayronsan. Ota-onasi tirikligida ikki og’iz shirin so’zni tekinga aytmaydi-da,

ular o’lganidan keyin ming-ming pul sarflab, o’sha so’zlarni qabrtoshga yozdirib

qo’yadi...

Kulgi va yig’i

Kulishni bilmaydigan odam-baxtsiz odam. Yig’lashni bilmaydigan odam esa ikki hissa

baxtsiz!

Asl aynimas

Sopol tovog’ing sinsa, dod sol: kesakka aylanadi. Tilla idishing sinsa, parvo qilma:

bahosi tushmaydi! Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  3

Yuk ko’targan...

“Yuk ko’targan odam yuzaga chiqadi”, deydilar... Chiqadi. Albatta chiqadi! Faqat yuk

ko’targanni ko’tarib yuboradigan Qo’l bo’lsa bas!

Baxtli va baxtsiz

Baxtli odam xudbin bo’ladi: baxtsizlarga achinmaydi. Baxtsiz odam ham xudbin bo’ladi:

baxtlilarga g’ayirligi keladi.

Da’vo

Donolik bilan nodonlik shu qadar yaqinki, odam donolikni qancha ko’p da’vo qilsa,

shuncha nodon bo’ladi!

“Bilimdon”

“ Ayol qavmini ipidan ignasigacha bilaman”, deysizmi? O-o-o, siz daho ekansiz!

Aytingchi, sharqdan sekundiga besh-yetti metr tezlikda esayotgan shamol o’n daqiqadan

keyin shimolga buriladimi, janubgami? Yarim soatdan keyin izg’iringa aylanadimi,

bo’rongami?...

Xudoning qudrati

Tabiat shunaqangi qudratliki, hohlasa, gulshanning qoq o’rtasida sassiq alaf o’stiradi.

Hohlasa, botqoqning qoq o’rtasida nilufarni gullatib qo’yadi...

Laylak

Ona yosh edi. Ona navjuvon edi. Bola g’or edi, bola go’dak edi... Kunlarning birida onabola qishloqqa –uzoq qarindoshlarinikiga boradigan bo’lishdi. Ona qaddini g’oz tutib, teztez yurib borar, bola esa alang-jalang qilib atrofdagi manzaralarni tomosha qilar edi.

Qishloq guzarida yarmini yashin uchirib ketgan bahaybat chinor bor ekan. Bola daraxtni

ko’rib angrayibqoldi: chinorning tarvaqaylab o’sgan shoxida supradek kattakon uya

qorayib ko’rinar, uyada esa oyog’i, tumshug’i uzun bir qush turar edi.

Bola mo’jiza ko’rgandek taqqa to’xtab qoldi.

- Anavi nima, oyi?- dedi o’sha tomondan ko’z uzmay.

-Laylak, o’g’lim, laylak!- ona o’g’lining boshini silab qo’ydi. – Yura qol, jonim.

Bola hech qachon bunaqa qushni ko’rmagan edi. Qush negadir bir oyoqlab turardi. U

yana to’xtab qoldi.

-Nima u, oyi? –dedi tag’in chinor uchiga ko’z tikib.

-Laylak, o’g’lim, laylak.

- Nimaga bir oyoqda turibdi?

Ona kuldi:

- Bir oyog’i charchagandir-da. Yura qol, jonim.

Bola hech qachon bunaqa qushni ko’rmagan edi. Qush negadir bo’ynini cho’zib

tumshug’ini osmonga qaratib silkitar, shunda “tarak-tarak” degan ovoz eshitilardi.

Bola tag’in to’xtab qoldi.

- Nima o’zi u, oyi?

Uning ko’zlarida quvonch bor edi. Hayrat bor edi. Ona shoshib turardi. Mingta yumushi

bor edi. Hali shaharga qaytishi kerak.

-Laylak dedim-ku, jinnivoy,- deb ohista egilib, o’g’lining yuzidan o’pdi. – senga salom

beryapti-da.

Ona yosh edi. Ona navjuvon edi.

... Oradan o’ttiz besh yil o’tdi. Bola yigit bo’ldi. Ona keksayib qoldi. Oyog’idan mador, Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  4

ko’zidan nur ketdi.

Kunlardan birida ona-bola ittifoqo yana o’sha qishloqqa borib qoldilar. Yigit qaddini g’oz

tutib tez-tez yurib borar, ona esa toliqqan oyoqlarini, og’ir-og’ir ko’tarib bosgancha

harsillab kelardi. Guzardagi yarmini yashin uchirib ketgan chinor hali ham bor ekan. Buni

qarangki, chinorning tarvaqaylab o’sgan shoxida hamon supradek kattakon uya qorayib

ko’rinar, uyada esa oyog’I, tumshug’i uzun laylak turardi. Yigit laylakka bir qarab qo’ydiyu qadamini tezlatdi.

Orqada kelayotgan ona nursizlanib qolgan ko’zlarini chinorga, chinor shoxida qorayib

turgan uyaga tikdi. Shoxda osilib turgan narsa ko’ziga g’alati ko’rindi.

- Anavi nima, o’g’lim? – dedi to’xtab.

-Laylak, oyi, laylak!

Ona yaxshi eshitmadi. Uch-to’rt qadam yurib yana to’xtab qoldi. Savatdek narsa ichida

bir nima oqarib ko’rinyapti. Qiziq...

-Nima, o’g’lim? – dedi ko’zlarini pirpiratib. O’gil taqqa to’xtadi. G’ashi keldi. O’zi shoshib

turibdi: mingta ishi bor! Odam qariganidan keyin ezma bo’lib qolarkan-da!

-Laylak! –dedi jerkib. –Laylak deyapman-ku, karmisiz!

Shunday dedi-yu, jahl bilan tez-tez yurib ketdi. Nachora, yigit yosh, yigit navqiron.

Uning yumushi ko’p. hali shaharga qaytishi kerak… Uning yumushi ko’p. hali shaharga

qaytishi kerak… Uning g’or, go’dak bolalari bor…

Tarix “xatosi”

To’qqizinchi asr. Muhammad al- Xorazmiy algebra faniga asos soldi.

O’ninchi asr. Abu Nasr Forobiy Aristotelning “Metafizika” asariga ehg mukammal sharh

yozib, “ikkinchi ustoz” unvonini oldi.

On birinchi asr. Abu Rayhon Beruniy Yer bilan Oy o’rtasidagi masofani o’lchadi. Ibn Sino

medetsina Qomusi- “Tib qonunlari” ni yaratdi.

O’n to’rtinchi asr. Sohibqiron Amir Temur Yevroosiyoning yarmini tasarrufga oldi. Ahli

ilm boshini silab, o’lmas obidalar yaratdi.

O’n beshinchi asr. Ulug’bek 1019 yulduzning harakat jadvalini tuzdi. Alisher Navoiy

o’lmas “Xamsa” sini yozdi.

O’n oltinchi asr. “Boburnoma” olamga tarqaldi.

O’n yettinchi asr. Shoh- Jahon dunyodagi yeti mo’jizaning biri- “Tojmahal” ni bunyod

etdi.

Yigirmanchi asr. O’zbek-sovet olimlari misli ko’rilmagan “ixtiro” qildilar: tarix “xato” sini

tuzatib, o’tmishda biz yoppasiga “savodsiz” bo’lganimizni isbotlab berdilar…

Umr

Tanishdilar…

Sevishdilar…

Turmush qurdilar…

Farzand ko’rdilar…

To’ng’ichi nimjonroq edi. Kasal bo’lib, ko’p kuydirdi…

O’rtanchasi o’yinqaroq edi… Qamalib chiqdi…

Kenjasi qiz edi… Erkaroq o’sdi. Turmushi buzildi…

Bir kuni erkak kechasi uyg’onib ketdi. Uzoq o’y o’ylab yotdi. Qarasa, ayoli ham uyg’oq

ekan.

- Onasi,- dedi. - - Dunyoga kelib nima ko’rdik o’zi?

- Bilmasam, - dedi ayoli xo’rsinib… Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  5

..Bobotoqqa borganimda qurib qolgan ikkita daraxtniko’rgandim. Ikkalasi bir-biriga

suyani-i-ib turardi...

Kuchsizniki-kuchli

Kuchli odamning g’azabidan qo’rqmang. Ojiznikidan qo’rqing! Kuchli to’ksa, o’z g’azabini

to’kadi. Ojiz esa o’z g’azabi bilanbirga o’zgalardan ko’rgan sitamini ham qo’shib

sochadi...

Tarnov

Erta bahor edi. Hordiq kuni edi. Kech turdim. Hovliga tushsam, havoning avzoyi buzuq.

Yuvunib chiqib qarasam, tunuka tom peshidagi tarnov bir tomonga qiyshayib yotibdi.

Qishda yoqqan qor zalvoridan qiyshayib qolgan shekilli… Qatiqroq shamol bo’lsa, tushib

ketadigan…

Yo’lakda yotgan narvonni ko’tarib kelib tomga tiraguncha tinkam quridi, zax tortib,

zildek bo’p ketibdi.

Narvon zinasiga oyoq qo’yishim bilan ayvondan onam tushib keldi.

- Nima qilmoqchisan?- dedi ko’zimga termulib.

- Hozir,- dedim beparvo qo’l siltab.- Tarnov qiyshayib qopti.

- Shoshma, bolam, avval choyingni ichib ol...

- Hozir tushaman.

Shunday dedim-u narvonga tirmashdim. Tomga chiqishim bilan pastdan onamning

xavotirli xitobi eshitildi:

- Ehtiyot bo’l, tom labiga borma!

- Uyga kirsangiz-chi! – dedim og’rinib.

Tunuka tomni taraq-turuq bosib, qiyshaygan tarnov oldiga keldim. Uvallo urinaman,

tarnov la’nati o’nglansa qani! Zanglab ketganmi, bo’yo’g’i yopishib qolganmi...

Aksiga olib, yomg’ir shivilay boshladi. Avvaliga tomchilab turdi-da, keyin shiddat bilan

yog’ib ketdi. Tom labida o’tirgancha, tarnovini qo’shqo’llab surishga urindim. Qilt

etmaydi!

Pastdan yana onamning ovozi keldi:

- Menga qara, bolam.

Narvon oldiga qaytib keldim.

- Nima deysiz?

- Jon bolam, mana buni kiyib olgin...

Qarasam, onam bir qo’li bilan narvonni changallagancha, ikkinchi qo’lidato’n ushlab

turibdi. Yupqa ro’moli, nimchasi ho’l bo’lib ketgan...

Xunobim oshdi.

- Hozir tushaman, dedim-ku! Men yosh bolamanmi?

- Shamollab qolasan!

- Obbo! Siz uyga kiravering! Hozir tushaman.

Shunday deb, tag’in tarnov oldiga qaytdim. Jahl bilan tarnovni mushtlay boshladim.

Bir mahal pastdan yana ovoz keldi:

- Ada! Adajon!

- Ha! – dedim battar xunob bo’lib.

- Varragim yirtildi!

Qarasam, yetti yashar o’glim hovli o’rtasida turibdi. Oyog’i ostida yirtilib, qamishlari

qovurg’adek turtib chiqqan varrak loyga qo’rishib yotibdi. O’zi ko’ylakchan. Boshyalang.

Yomg’ir ostida diydirab turibdi.

-uyga kir, Farruh!- dedim baqirib.- Uyga kir, shamollab qolasan! Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  6

Quloq solsa qani! Goh varragiga, goh menga qaraydi. Kapalagim uchib ketdi! Tomda

sirg’alibsirg’alib, narvon tomon yugurdim.

Uch-to’rt pillapoya tushib qarasam, onam hamon narvon oyog’ini changallab turibdi.

Ro’moli jiqqa ho’l bo’lib, sochlariga yopishib qolgan…

Bir qo’li Narvon oyog’ida. Bir qo’lida to’n…

Inson

Inson shu qadar buyukki, uning fazilatlarini o’lchash- dunyodagi eng baland tog’ning eng

baland cho’qqisiga emaklab chiqish zahmati bilan teng. Inson shu qadar tubanki, uning

illatlarini o’lchash- dunyodagieng baland tog’ning eng baland cho’qqisidan emaklab

tushish zahmati bilan teng.

“Otchopar” da

“Otchopar” bozorida eski do’stimni uchratib qoldim. Matematik... Olim... Sigaret sotib

o’tirgan ekan... Meni ko’rib ko’zini yashirdi. Men ham burilib ketdim… Ikkalamiz birbirimizdan nega uyalganimizni bilmayman. Negadir.. yig’lagim keldi…

Farishtalar

Xonadoningizda keksa odam bormi? Baxtli ekansiz! Dunyo tashvishlaridan to’yib

ketsangiz shularni ziyorat qiling: hayot abadiy emasligini o’ylab, taskin topasiz.

Xonadoningizda go’dak bormi? Siz ham baxtli ekansiz... dunyo tashvishlaridanto’yib

ketsangiz, go’dakni bag’ringizga bosing: hayot abadiy ekanini o’ylab, taskin topasiz...

Eng oliy tuyg’u

Eng toza tuyg’u nima?

Birinchi maoshingizni keltirib berib, otangizning duosini olganingizmi?

Birinchi marta sovg’a keltirib berganingizda onangizning ko’zida qalqigan yoshmi?

Birinchi bo’sami?

To’y kechasidagi hayajonlarmi?

Nogahon ko’z yumgan onangizning qabrini silab yig’laganingizmi?

To’ng’ich farzandingizni ilk bor maktabga yetaklab borganingizmi?

Hammasi… hammasi pokiza tuyg’ular… Ammo…

Bola emizib o’tirgan ayolga zimdan razm soling... go’dagiga termulib bola emizayotgan

onaning ko’zlariga sinchikla-a-a-b tikiling...

Eng oily tuyg’u nimaligini shunda ko’rasiz!

Rost va yolg’on

Haqiqatdan qo’rqqan odam yolg’onning panasiga berkinadi.

Xom sut emgan banda

Odam uchta narsaning qadrini doim kechikib biladi. Yoshlik. Sog’lik. Tinchlik.

Gunohi - azim

Do’stni ho’rlash-gunoh. Umr yo’ldoshini ho’rlash- yuz hissa gunoh. Ota-onani ho’rlash-

ming hissa gunoh. Go’dakni ho’rlash- cheksiz gunoh.

Qismat

Inson hayoti shatranj taxtasidagi piyodaning yurishiga o’xshaydi. Goh oq katakdan Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  7

o’tadi, goh qora katakdan… farqi shuki, birovning qismatida oq kataklar ko’proq bo’ladi,

birovnikida- qora kataklar…

Oftob

Yaxshiyamki Xudo oftobni bag’rikeng qilib yaratgan. Bo’lmasa yer yuzidagi odamlarning

illatlarini har kuni ko’raverib, allaqachon so’nib qolgan bo’larmidi…

Orol va qit’a

Insoniyat orol emas, qit’a bo’lib yashashni o’rgansa, ko’p balolarning oldi olingan

bo’lardi.

Baho

Odam bolasi elektr simi emaski, birini musbat, birini manfiy desang…

Hayot falsafasi

Munkillab qolgan ammam bo’lardi. O’ta xudojo’y kampir edi. Bolaligimda oldiga o’tkazib

qo’yib, bir gapni ko’p aytardi.

- U quloq, bu qulog’ing bilan ham eshitib ol, bolam. Odamning u yelkasida ham, bu

yelkasida ham bittadan farishta o’tiradi. O’ng yelkangdagi farishta umr bo’yi qilgan

savob ishlaringni, chap yelkangdagisi gunohlaringni hisoblab boradi. U dunyoga

borganingda hisob-kitob qilib ko’rishadi. Savobing ortiq bo’lsa, jannatga, gunohing ortiq

bo’lsa, do’zaxga tushasan…

Savodsiz kampirning sodda falsafasida qanchalik chuqur ma’no borligini endi

tushunyapman.

Mo’tabar zot

Ayol kishiga avvalo Ona deb qarasak, hammasi joy-joyiga tushadi.

Tosh va qum

Toshni maydalab, qumga aylantirish uchun bir daqiqa kifoya. Ammo qumning toshga

aylanishi uchun ming yil kamlik qiladi. Do’stlik ham shunga o’xshaydi.

Bosh aybdor

Turmush sinovlariga biz-kattalar dosh berolmasak, bolada nima gunoh? Nega bizning

aybimiz uchun go’daklar yetim qolib, aziyat chekishi kerak?

Donishmand

Nar lochin yemish topib kelarkan. Moda lochin o’ljani polaponlariga bo’lashib berarkan.

Biron falokat bo’lib, moda lochin o’lib qolsa, nar lochin har qancha yemish topib

keltirmasin, baribir, polaponlar ochidan nobud bo’lar ekan. Negaki, nar lochin o’ljani

bolalariga burdalab berishni eplolmas ekan…

Tabiat naqadar beshafqat, tabiat naqadar dono!

To’la va chala

Yarim haqiqat chin bilan yolg’onning o’rtasida turadi, degan odam yanglishadi. Yarim

haqiqat hamisha chindan ko’ra yolg’onga yaqinroq turadi.

Zulm

Odamlarni qo’rqib yashashga majbur qiladigan jamiyat- eng omonat jamiyatdir. Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  8

Munofiq

Onasini behurmat qilgan odam qo’shni kampirni yaxshi ko’raman desa, ishonmayman.

O’z xalqining tilini, madaniyatini, tarixini hurmat qilmagan odamboshqa

xalqlarningtilini,madaniyatini, tarixini hurmat qilaman, desa ishonmayman.

“O’zbek ishi”

Osmon baravar plan berdilar.

-Bajarasan!-dedilar.

-Bajarolmayman,-dedi.

-Bajarasan!!- dedilar.

- Bajarmayman!!-dedi.

-Qamalasan!!!-dedilar.

Bajardi… Bola-chaqasi ko’p edi…

Orden berdilar... Planni oshirib bajargani uchun...

Keyin… qamadilar… Qo’shib yozgani uchun… Bola-chaqasi ko’p edi…

Nigilist

Millatchilik juda xavfli illat. Milliy nigilizm esa undan ham xatarli. Millatchi qo’shnisini

yomon ko’radi. Milliy nigilist esa o’zini ham yomon ko’radi!

Ona tili

Qancha ko’p tilni bilsangiz, shuncha yaxshi. Biroq odam ona tilida tafakkur qiladi,ona

tilida tush ko’radi, ona tilida yig’laydi... o’lim oldida onasini ona tilida yo’qlaydi...

O’jar

Haqiqatni mayib qilish mumkin, ammo o’ldirib bo’lmaydi!

Ozchilik va ko’pchilik

“ Ozchilik ko’pchilikka bo’sunadi!” yoqimli shior! Ommabop shior!

Faqat… xudo haqqi, bir narsani hech tushunolmayman: dunyoda donolardan ko’ra

nodonlar, iste’dodlilardan ko’ra iqtidorsizlar hamisha ko’proq bo’lgan. Demak… Uzr…

uyog’iga aqlim yetmay qoldi…

Afsona

Qadimiy turkiy afsona bor. Emishki, Olloh Arshi a’lodan Yerga tushibdi. Qarasa, kimsasiz

orolda bir tola tuk yotgan emish. “Mayli,-debdi karami keng Xudo.-Shunga ham jon ato

eta qolay”. O’sha zahoti jonsiz tuk odam qiyofasiga kiribdi. Odam bunday qarasa,

Ollohning qudrati beqiyos emish: xohlasa jonlini bejon qiladi, xohlasa bejonga jon ato

etadi. Odam o’ylab qopti. Nega Xudo xohlagan ishini qilishga qodir-u, men qilolmayman?

Nimam kam undan?!

… Shunday qilib, Odamning ko’nglida hasad degan qora niyat paydo bo’libdi.

Ollohning qahri kelib, farmon qilibdi:

“ Odamzot mengaki hasad qildimi, bir-biriga omonlik bermaydi. Hasadgo’y do’zaxga

kunda bo’lsin!”

O’sha-o’sha do’zax lang’illab yonarmish. Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  9

Nisbiylik

Olam shu qadar kengki, xayolan ham qamrab ololmaysan.

Olam shu qadar torki, olgan nafasing aks-sado beradi…

“Yaxshiga kun yo’q..”

Xalqimiz: “Yaxshiga kun yo’q, yomonga o’lim”, deydi. Haq gap! Yomonlar yaxshilarni

o’ldirib, ularning umrini ham o’zinikiga qo’shib oladi. Shuning uchun uzoq yashaydi.

To’rt toifa

Boshingda quyosh charaqlab turganida izingdan qolmaydigan do’st-shunchaki do’st.

Boshingda quyosh charaqlab turganida izingdan qolmaydigan, boshingga bulut kelganida

g’oyib bo’ladigan do’st-do’st emas.

Boshingda quyosh charaqlab turganida izingdan qolmaydigan, boshingga bulut kelganida

xiyonat qiladigan “do’st”- dushman.

Boshingda quyosh charaqlab turganida izingdan quvmaydigan, boshingga bulut

kelganida izingdan qolmaydigan do’st-haqiqiy do’st.

Oliy jazo

Afrika qabilalaridan birida jinoyat qilgan odamni sazoyi qilish, qamab qo’yish, qatl etish

degan gaplar yo’q ekan. Tanho o’zini qabiladan haydab yuborisharkan, xolos…

Tush

Boshimga tashvish tushsa, bir narsadan qattiq siqilsam, onam tushimga kiradi.

Quvonchli damlarda esa, xohlasam ham na onamni, na otamni tushimda ko’rolaman...

Qiziq...

Halol va harom

Ba’zilar “halol va harom” deganda “ yeb-ichish mumkin bo’lgan va yeb-ichish mumkin

bo’lmagan” narsani anglaydilar... yuzaki tushuncha! Aslida bu- “qilish mumkin bo’lgan

va qilish mumkin bo’lmagan” amallar degani hamdir…

Bilasiz: non eng tabarruk ne’mat. Biroq nopok yo’l bilan topilgan non ham harom!

“Noningni halollab ye”, degan gap bejiz aytilmagan.

Odat

Ishdan nega kech kelganingizni surishtirsa, hayron bo’lmang.

Bo’yinbog’ingizni yechishga ko’maklashish bahonasida yoqangizni hidlab ko’rsa, hayron

bo’lmang.

Majlisda nima masala ko’rilganini so’rasa, hayron bo’lmang.

Majlisda necha kishi qatnashganligini so’rasa, hayron bo’lmang.

Kimning yonida o’tirganingizni so’rasa, hayron bo’lmang.

Telefoningizning rangi qanaqaligini so’rasa, hayron bo’lmang.

Necha kishi qo’ng’iroq qilganini so’rasa, hayron bo’lmang.

Qayerda tushlik qilganingizni so’rasa, hayron bo’lmang.

Bufet nechanchi qavatdaligini so’rasa, hayron bo’lmang.

Nima ovqat yeganingizni so’rasa, hayron bo’lmang.

Bufetchining yoshi nechadaligini so’rasa, hayron bo’lmang.

Sizga choyni qaysi qo’li bilan uzatganini so’rasa, hayron bo’lmang!

Boringki, oftob qaysi tomondan chiqqanini so’rasayam hayron bo’lmang.

Qiziquvchanlik-ayolning tabiiy odati! Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  10

Kuch va adolat

Adolat Kuchga bo’sungan yurt-vayron yurt.

Kuch adolatga bo’ysungan yurt-bo’ston yurt.

Yaxshilik va yomonlik

O’z fursatida qilinmagan yaxshilik- yomonlikka yo’l ochishi mumkin.

Ketmas boylik

Menda bir so’m bor. Sizda ham bir so’m bor...

Men sizga o’zimning pulimni berdim.

Siz ham menga o’zingizning pulingizni berdingiz…

Hech nima o’zgarmadi. Sizda ham bir so’m pul qoldi, menda ham...

... Menda yangi bir fikr bor. Sizda ham yangi fikr bor...

Men sizga yangi fikrimni aytdim. Siz ham menga yangi fikringizni aytdingiz…

Sizda ham ikkita fikr paydo bo’ldi, menda ham…

Esli odam pul almashmaydi. Fikr almashadi.

Sevgi

Avvaliga bir-birlarini tanimas edilar. Ularni sevgi degan g’aroyib kuch topishtirdi. Ular

ana shu kuch sehriga maftun bo’lib qoldilar.

Ajab, Sevgi hech qachon yolg’iz yurmas ekan. Unga Hijron degan alanga ergashib keldi.

Ular ana shu alanga otashida baravar kuya boshladilar.

Nihoyat, Hijron alangasi so’ndi-yu, sevgi Visol degan entiktiruvchi tyyg’uni yetaklab

keldi. Endi ular baxtiyor edilar.

Ajab, Sevgi hech qachon yolg’iz yurmas ekan. Endi I Sinov degan to’siqni yetaklab keldi.

Agar ular Sevgining qo’lidan mahkam tutishganida bu to’siqdan o’tishlari mushkul

emasdi. Ammo bunday bo’lmadi. Ular sinov oldida chekindilar.

O’rtada Shubha, Rashk degan sharpalar o’rmalab qoldi. Shunda ular o’zlarini

topishtirgan Sevgiga ilk bor ta’na toshi otdilar.

Sevgi shunda ham ularni kechirdi. Sabot, Mehr degan kuchlarga oshno qilishga urindi.

Ammo ular Sabotni ham, Mehrni ham unutdilar. O’zlarini topishtirgan Sevgi degan

“yovuz kuch” ga la’nat aytdilar!

Shunda… Ularning qismatiga Xiyonat kirib keldi! Ular Sevgini ayblay-ayblay, oxiri…

ajrashdilar…

Qismat chorahasida esa uchta begunoh go’dak chirqillab qoldi. Besh yashar o’g’il, uch

yashar qizaloq va… yetim qolgan Sevgi…

Burch

Hatto bulbul ham bola ochganidan keyin sayrashni bas qilib, polaponlariga yemish

tashiydi.

Mushuk

O’zi itdan qochib, daraxtga chiqib oladi-da, tag’in qushlarga dag’dag’a qiladi… qo’rqoq

shallaqi bo’ladi!

Olim va shoir

Hech nimaga hayron qolmaydigan odamdan olim chiqadi.

Hamma narsaga hayratlanadigan odamdan Shoir chiqadi! Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  11

Bozor iqtisodi

Kecha kolxozda ketmon chopib, biri ikki bo’lmagan dehqon bugun yer olib, bola-chaqasi

bilan gullatib qo’ysa-yu, qaddini kerib yursa, quvonaman.

Omadini bersin! Bu – bozor iqtisodi!

Kecha zavoddan olgan maoshini qay biriga yetkazishini bilmay rangi sarg’ayib yurgan

injener bugun qo’shma korxona ochsa-yu, nest-nobud bo’lib yotgan mevalardan sharbat

olib boyib ketsa, yana quvonaman.

Qandini ursine! Bu-bozor iqtisodi!

Kecha katalakdek xonaga tiqilib, “eskilik sarqiti” –beshik va sandiq yasagani uchun

nalugchidan baloga qolib yurgan hunarmand bugun kattakon sex ochsa-yu, rohatini

ko’rsa, tag’in bir bor quvonaman.

Baraka topsin! Bu bozor iqtisodi!

Kecha alifni kaltak deyolmay o’qituvchisidan dakki eshitgan va oxir-oqibat “xudosizlar

jamiyati”da qo’nim topgan notavon bola bugun “biznesmen”bo’lsa-yu, xususiy samolyot

sotib olsa, hayron qolmayman. Bu ham bozor iqtisodi.

Kecha buyuk ixtirolar qilgan olimning iste’dodli shogirdi bugun ilmini tashlab,

tadbirkorga aylansa-yu, papkasiga “delavoy shartnoma” solib, zipillab yursa, hayron

qolmayman. Bu ham bozor iqtisodi!

Kecha yurak qoni bilan doston yozgan shoir bugun o’sha dostoniga qalam haqi olsa-yu,

puli mashinka haqiga yetmasa, hayron qolmayman. Bu ham bozor iqtisodi!

Kecha unvon olish uchun yugura-yugura betob bo’lib qolgan chalasavod “hofiz” bugun

“otarma-otar” yursa-yu, “Yaguar” mashinasida kataysa qilsa, hayron qolmayman. Bu

ham bozor iqtisodi!

Kecha bitta rostga bitta yolg’on qo’shmasakuni o’tmagan eshak bozorining daloli bugun

“zamonaviy broker”ga aylansa-yu, uch qavatli “dacha” solsa, hayron qolmayman.bu

ham bozor iqtisodi!

Ammo kecha alifni kaltak deyolmagan ateist bugun ming kishini to’plab “amri-ma’ruf”

qilsa-yu, unga dashnom bergan o’qituvchisi choy tashib yursa, hayratlanmay iloj yo’q!

O’sha o’qituvchi ertasiga maktabni tashlasa-yu, “Ippadrom”ga chiqib sigaret sotsa,

hayratlanmay ilojim yo’q!

Kecha buyuk ixtirolar qilgan olim, bugun eng yaxshi shogirdidan ayrilgani uchun

ma’yuslanib bekatda tursa-yu, “kontrakt” bilan o’qishga kirgan birinchi kurs talabasi

“inomarka”sida unga loy sachratib o’tsa, hayratlanmay ilojim yo’q.

Olim shu ahvolda tramvayga chiqishdan iymanib, uyiga piyoda ketsa, hayratlanmay

ilojim yo’q!

Kecha eshak bozorida dalllollik qilgan “zamonaviy broker” bugun uch qavatli dachasini

“yuvsa-yu”, chalasavod “hofiz” bir soat “hangragani” uchun boshidan dasta-dasta “ko’ki”

dan sochsalar…

Davraning bir burchida o’tirgan shoir yurak qoni bilan yozgan g’azallari tuproqqa

qorishganidan ko’ngli o’ksib izdihomdan bosh egib chiqib ketsa, hayratlanmay ilojim

yo’q!

O’sha davraning yana bir burchida xuddi shu “hofiz”ni bir tiyin ta’masiz davolagan do’xtir

ham o’tirgan bo’lsa-yu, “otarchi” unga ko’zi tushib “iya, sizam shu yerdamisiz, doxtir?”

deb piching qilsa…

Do’xtir esa, “ertadan boshlab o’likdan kafanlik tilaganim bo’lsin!” deb qasam ichsa…

Hayratlanmay ilojim yo’q!

Bunaqa bozorga o’t tushib, alangasi osmonga chiqsin!! Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  12

Paxtakor

Ko’ngli- paxtasidek oppoq. Fe’li-paxtasidek yumshoq. Mehri- paxtasidek qaynoq… faqat

bitta aybi bor: “paxta qo’yish”ni bilmaydi.

Kapalak va toshbaqa

Toshbaqa guldan-gulga qo’nib yurgan kapalakni ko’rib g’ashi keldi.

“Bir kunlik umriga uchishini qara!”

Kapalak toshbaqani ko’rib kuldi.

“Yuz yillik umriga sudralib yurishini qara!”

Ko’ngil

Odam hamma narsaga to’yishi mumkin. Boylikka… Amalga ham… Shon-shuhratga…

Xudoning o’zi kechirsin-ku, hatto… hayotga ham… Qarib-churiganida “omonatingni ola

qol, yaratgan Egam”, deydiganlar, chin dildan gapiradi…

Odam hamma narsaga to’yishi mumkin. Faqat bir narsaga-Mehrga to’ymaydi. Bu

masalada shohu-gado barobar.

Holbuki, dunyoda bundan arzon narsa yo’q.. bir og’iz shirin So’z, bir chimdim Mehr kimni

o’ldiribdi! Biz esa shuni ham bir-birimizdan ayaymiz...

Sharq fojiasi

Sharq ayoli bir qadar zabun bo’lgan.

G’arb ayoli bir qadar erkin bo’lgan.

Sharq podshosining harami bo’lgan. Haramda rasman tan olingan kanizaklar bo’lgan.

Xohlasa o’nta, xohlasa qirqta…

G’arb qirolining harami bo’lmagan. Ammo uning rasman tan olingan jazmanlarifavoritkalar bo’lgan. Xohlasa o’nta, xohlasa qirqta.

Sharqda to’rt nikohga ruxsat berilgan.

G’arbda bitta nikoh tan olingan.

Sharqda to’rt xotinning har biri o’z bolasini taxtga da’vogar qilib tarbiyalagan.

G’arbda o’nlab favoritkalarning birontasi bolasini taxtga da’vogar deyishga haqqi

bo’lmagan.

Sharqda ne-ne saltanatlar o’gay aka-ukalar o’rtasida xomtalash bo’lib, parchalanib

ketgan.

Ga’rbda bu muammo bo’lmagan…

Xulosa: G’arb qiroli bir qadar dono, ayollar esa bir qadar erkin va… anchayin soda

bo’lgan. Sharq podshosi bir qadar soda, ayollar esa bir qadar zabun va … anchayin

makkor bo’lgan!

Sharqning eng katta fojiasi-rasman qonunlashtirib qo’yilgan ko’p xotinlilik!

Qoida

Baliq boshidan sasiydi. Ammo uni dumidan tozalaydilar.

Charxpalak

Maktabimiz biqinida ariq oqardi. Ariqda charxpalak bor edi. Katta tanafufusda

charxpalakni tomosha qilishni yaxshi ko’rardim… yog’och gardishi ko’hna, temir

paqirchalari zanglab ketgan. Parraklariga ko’kimtir suv o’tlari yopishgan… birov

yolg’ondan turtib yuborsa, rostdan qulab ketadigandek… charxpalak nolali g’iyqillab

aylanadi. Kaftida suv ko’tarib, yuqoriga olib chiqadi… tepaga chiqib olgan suv ortiga

qaytmaydi… charxpalak ham bunga ranjimaydi. Yangidan-yangi suv tomchilarini Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  13

yuqoriga ko’tarib beraveradi… ng’iyqillaydi…

Oradan ko’p yillar o’tib, o’sha charxpalak tushlarimga kiradigan bo’ldi. Nega shunday

bo’lganini uzoq o’yladim…

So’ng… bir haqiqatni angladim. Men charxpalakni emas, ustozlarimni qo’msar ekanman.

Suv-suv emas, men ekanman! Charxpalak- charxpalak emas, o’qituvchilarim ekan!

Meni-bir tomchi suvni katta hayot yo’liga olib chiqib qo’ygan ustozlarim-charxpalak

zahmatini oqlay oldimmikan?... Bilmadim.

…Ko’hna charxpalak hamon tushlarimga kiradi…

Bozor va mozor

Bozorda hayot qaynaydi... mozor esa marhumlar makoni...

Bozorda shoh-shoh, gado-gado. Mozorda esa shoh-u gado barobar...

Bozorda kun-u tun shovqin tinmaydi. Mozor esa sukunat maskani...

Bozor bilan Mozor bir-biridan naqadar uzoq…

Lekin…

Aqli raso odam hech qachon Bozorni buzmaydi. Aqli raso odam hech qachon mozorni

ham buzmaydi...

Aqli raso odam qay yurtga bormasin, bozorni aylanadi. Aqli raso odam qay yurtga

bormasin Mozorni ham aylanadi. Bozorga kirib, bu yurtning moddiy boyligini ko’radi.

Mozorga kirib, ma’naviy boyligiga baho beradi...

Bozor bilan Mozor bir-birdan naqadar uzoq. Bozor bilan Mozor bir-biriga naqadar yaqin!

Bayram chechaklari

Bugun bayram. Ko’chalar gavjum. Sho’x- sho’x kuylar yangraydi.guras-guras odamlar

o’tadi. O’yin-kulgi, shodon shovqin bahor osmonini titratadi.

Shundoqqina yo’lka chekkasida o’tirib olgan bolakay ovozi boricha hayqiradi:

-Gul! Kep qolinglar, gul! Atirgul. Bayram gullari!

Uning oldida bir savat gul quyosh parchasidek tovlanadi.

Gullar har xil: oq, qizil, pushti…

Odamlar kelib gul olishadi.

Nariroqda to’nkarilgan eski paqir ustida o’tirib, rediska sotayotgan xotin ora-chora

bolaga tanbeh berib qo’yadi:

- Izdachisini berdingmi, a’zam? Pulingga ehtiyot bo’l!

Bolakay hamon hayqiradi:

- Kelinglar! Gul olinglar. Gul!

… Bolalik yillarimni eslayman. To’rt aka-uka edik. Dadam hammamizni baravar kiyintira

olmagani uchun, bayramga birimizga yangi do’ppi, birimizga botinka, yana birimizga

ko’ylak sovg’a qilardi. Biz bayram kelishini orziqib kutar, shungacha yangi kiyimlarimizni

har kuni bir-birimizga ko’z-ko’z qilar, ammo kiymas edik.

Bayram kuni shaharga tushardik. Go’yo hamma bizning yangi do’ppimizga,

ko’ylagimizga havas bilan qarayotgandek tuyulardi.

… Bugun bayram. Odamlar guras-guras o’tadi. Chiroyli kiyingan bolalar shovqin solib

yugurishadi.

Gulchi bolakay hamon qichqiradi:

- Gul olinglar, gul!

Boyagi xotin yana tanbeh beradi:

- Pulingga qara, pulingga!

Bugun bayram. Qara, hammayoq bayram! Sen qachon bayram qilasan, bolajon?! Hoy,

pul joningni olgur xotin, ayt, u qachon bayram qiladi?! Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov

www.ziyouz.com kutubxonasi  14

Mevali daraxt

Mevali daraxt o’ziga ishongani uchun yonida yangi nihol o’sib chiqsa, quvonadi. To’nka

o’ziga ishonmagani uchun niholga g’ashlik qiladi. Biroq u xohlaydimi-yo’qmi, nihol

o’saveradi!